كشف علل زمين لرزه سفيدآب در جنوب شرقي ايران
تهران،خبرگزاري جمهوري اسلامي ‪۸۵/۰۶/۰۲

‬ علمي.زمين‌شناسي.زلزله.
در فوريه سال ‪ ۱۹۹۶‬زمين لرزه‌اي به بزرگي ‪ ۶/۱‬درجه در مقياس ريشتر باعث تخريب كامل روستاي كوچك سفيدآب در جنوب شرقي ايران - واقع ميان كوير لوت و دشت مرگو در افغانستان- شد.
همه آنچه به عنوان سازه در سفيدآب وجود داشت به ‪ ۳۰۰‬باب ساختمان مي‌رسيد.
زمين لرزه ساعت ‪ ۱۱/۳۰‬صبح رخ داد، زماني كه بسياري از مردم در خانه‌هايشان نبودند و در نتيجه تعداد تلفات تنها شش نفر بود.
اما ساكنان اين روستاي دورافتاده حداقل ‪ ۱۰۰‬كيلومتر با نزديكترين شهر و آبادي در آن منطقه فاصله دارند و سفيدآب بي‌آنكه كسي بداند لرزيد و خراب شد.
اكنون يك مطالعه جديد در دانشگاه كمبريج كه نتايج آن روز ‪ ۲۷‬ژوئن امسال در بخش علوم مهندسي، فيزيك و رياضيات نشريه مبادلات انديشه انجمن سلطنتي انگليس به چاپ رسيده نشان مي‌دهد يك گسستگي در دل زمين به طول ‪ ۱۲‬كيلومتر و به عمق ‪ ۱۰‬كيلومتر عامل لرزه بوده است.
بر اساس مطالعات ماهواره‌اي، اين گسستگي درست در ‪ ۴‬كيلومتري زير سطح زمين در محل روستا قرار گرفته بوده و زماني كه شروع به حركت كرده در اثر لغزش يك قطعه بر روي قطعه‌اي ديگر توانسته دو كيلومتر به سطح زمين نزديكتر شود.
جيمز جكسون از آزمايشگاه‌هاي لرزه شناسي بولارد در كمبريج كه اين مطالعه را هدايت كرده معتقد است اين گسستگي در سفيدآب به از نظر زمين شناسي بسيار جوان است و مي‌تواند بارها و بارها باعث ايجاد لرزه شود همچنان كه پيش از اين نيز با حركت به طرف شمال منطقه باعث ايجاد گودالي بزرگ در نزديكي سفيدآب شده بود.
جكسون در مقاله خود مي‌پرسد اگر زمين در سفيدآب بارها لرزيده پس چرا مردم هنوز به زندگي در اين نقطه پرت ادامه مي‌دهند؟ پاسخ در پديده‌اي نهفته است كه هيچ كس انتظارش را ندارد.
لرزش زمين در گذشته‌هاي شايد دور منجر به پيدايش گودالي شده كه به تدريج به درياچه‌اي در كنار اين روستا بدل شده و آب شيرين درياچه از چشمه‌هاي طبيعي كف آن تامين مي‌شود بنابراين در آن منطقه كويري مي‌توان كشاورزي كرد.
حركت زمين در سفيدآب همزمان حياتبخش و ويرانگر بوده است.
بنابر اطلاعات جمع آوري شده در مقاله، چنين الگوي زمين شناسي در سراسر كويرهاي ايران وجود دارد و در لبه‌هاي گسستگي‌هاي متعدد زير بستر زمين مي‌توان به سهولت نشانه‌هايي از سدهاي زيرزميني يافت كه آب را انبار مي‌كنند.
اين انبارهاي آبي، كه مردم به آن قنات مي‌گويند، گاه تا ده ها كيلومتر طول و تا صدها متر عمق دارند.
آن طور كه در مقاله اشاره شده، بنابر مطالعاتي كه نتايج آن بيش از ‪ ۵۰‬سال پيش به چاپ رسيده عمر قديمي‌ترين قنات‌ها به ‪ ۲‬هزار سال مي‌رسد.
در اين مقاله با ذكر شواهد به وجود آب در منابع زيرزميني در مناطق كويري كه استان‌هاي كرمان، يزد، سيستان و بلوچستان و خراسان را در برمي‌گيرد اشاره شده و در هر مورد به سابقه و بزرگي لرزه‌ها و ميزان آب موجود در زيرزمين و همينطور جمعيت ساكن در منطقه اشاره شده است.
در بخشي از مقاله نيز به سابقه ديدار ماركوپولو در قرن سيزدهم ميلادي از ناحيه‌اي كويري به نام طبس گلشن اشاره شده كه زلزله سال ‪ ۱۳۵۶‬خورشيدي آن را به كلي ويران كرد.
جكسون با نگاه به موضوع رشد سريع زندگي شهري در ايران و شكل‌گيري كلان‌شهرها در ايران مي‌نويسد: "انتظار مي‌رود در چنين شكلي از مهاجرت انساني به شهرها، برنامه‌هاي ايمن‌سازي ساختمان‌ها نيز به سرعت دنبال شود.
وي مي‌افزايد بسياري چشمانشان را به روي خطر قريب الوقوع زلزله ها بسته‌اند.
آمار تلفات ‪ ۱۵‬زلزله بزرگ ايران با نام محل وقوع و بزرگي لرزه در مقاله قيد شده و نشان مي‌دهد هر بار چه جمعيت انساني بزرگي در اثر لرزش شديد زمين جان باخته اند.
"تمام ديوارها و سقف‌هاي ‪ ۳۰۰‬ساختماني كه در سفيدآب در اثر زمين لرزه تخريب شدند از خشت خامي ساخته شده بود كه نور خورشيد آن‌ها را خشك كرده بود. اين را مي‌توان در بسياري ديگر از نقاط زلزله خيز ايران نيز مشاهده كرد. خشت خام بدترين مصالح براي ساختمان‌سازي در مناطق لرزه خيز است".
جكسون در پايان مقاله اشاره مي‌كند در كشوري كه روستاييان آن همواره مي‌دانسته‌اند چگونه از مزاياي آب انبار شده در كوير استفاده كنند، اكنون مردم ترجيح مي‌دهند راهي شهرهايي شوند كه ايمن نيستند.
اين اتفاقي نيست كه منحصر به ايران باشد، بايد در انتظار هجوم دو ميليارد نفر ديگر به شهرها در تمام دنيا بود.
http://www.irna.ir/fa/news/view/line-12/8506025984134607.htm

علمي./‪/۱۵۸۴‬