تاریخ بلوچستان
نویسندہ: میرگل خان نصیر
مترجم: ملک بلوچ
قتل میرمحبت خان
بعد از مدتی احمدشاہ بہ کابل رفت و قلعہ قندھار را بہ دست خان خانان سپرد ـ میرمحبت خان ھم بصورت زندانی تحویل او دادہ شد ـ یک سال بعد از بازگشت احمدشاہ نسبت بہ خان خانان در مورد خودسری ھا و خیانت و دشمنی او نسبت بہ خود مظنون شد ـ خان خانان را دستگیر کردند و او را در قلہ قندھار با میرمحبت خان زندانی نمودند ـ جرم برخان خانان ثابت گردید ـ احمدشاہ بہ شاہ ولی وزیر دستور داد کہ " سر خان را بریدہ بیاورد " شاہ ولی خان وزیر بہ میرنصیرخان وعدہ نمودہ بود کہ ھر چہ زودتر میرمحبت خان را کہ خار سر راہ او است برخواھد داشت ـ وقتی شاہ ولی خان این موقعیت را بہ دست آورد در زمان دستور دادن بہ جلاد خانان را بہ صورت جمع بکار برد ـ دو سر نزد احمدشاہ آوردہ کہ احمدشاہ متعجب گردید و پرسید " سر دوم از چہ کسی است؟" جواب دادہ شد " از خان بلوچ" احمدشاہ با تاسف از جای پرید ولی اکنون او چہ میتوانست بکند ـ او دستور داد کہ جسد میرمحبت خان با عزت و احترام بہ کلات رساندہ شود ـ افراد بزرگ سرشناس دربار احمدشاہ در معیت جسد بہ سوی کلات حرکت کردند ـ آنھا جسد خان بلوچ میرمحبت خان را از قندھار بہ کلات بردند و بہ خاک سپردند ـ
چشم اندازی از دورہ حکومت میرمحبت خان
میرمحبت خان در سال 1749 بار دوم از خانی کلات معزول شد و بہ سال 1750 در زندان قندھار بہ قتل رسید ـ دورہ اول حکومت میرمحبت خان دو سال و دورہ دوم سیزدہ سال بہ طول کشید ـ در طی این مدت طولانی میرمحبت خان بلوچ عروسکی در دست سردارھا بود و برای بھتر شدن زندگی مردمش ھیچ کاری انجام نداد و بیشتر دوران حکومت خود را در چھار دیواری ھای میری کلات گذراند ـ میرمحبت خان فردی تنبل و تن پرور بود ـ در دورہ زمامداری او قبایل بلوچ زندگی را بہ سختی میگزراندند ـ این دورہ دورہ خانہ جنگی و اختلافات بود ـ در تمام مناطق امنیت وجود نداشت و غارت و راھزنی در اوج خود بود ـ کنترل قبایل بلوچ تقریبا از دست او خارج شدہ بودند ـ میرمحبت خان اولین حکمران بلوچ بود کہ ابتدا تحت فرمان نادرشاہ شاہ ایران و سپس از آن تحت فرمان احمدشاہ ابدالی شاہ افغانستان قرار گرفت ـ او قبول نمود کہ سالانہ بیست ھزار روپیہ خراج و دوازدہ ھزار نفر از افراد لشکر را در ھنگام جنگ و سالانہ ھزار نفر را بہ بعنوان سان بہ پادشاہ بدھد ـ
در این زمان اصطلاح غم لشکر بہ تعداد افراد نظامی ای اطلاق میشد کہ حکومت تحت فرمان از میان مردم خود جمع مینمود و در زمان جنگ برای کمک بہ حکومت غالب میداد ـ تعداد نفرات سان پادشاہ یکدوازدھم غم لشکر بود کہ ھر سالہ آنھا را آو میان قبایل بلوچ گرد آورد میشد و بہ حکومت غالب دادہ میشد ـ با ھر دستہ سان پادشاہ ھمراھی پسر قبیلہ یا برادر او و یا یکی از بستگان نزدیک او ضروری بود کہ او در مورد مسئول افراد خود بود ـ افراد سان پادشاہ ھر سالہ عوض میشدند و افراد جدیدی از میان قبایل انتخاب و اعزام میگردیدند ـ قبایل بلوچ و سردارھای دلیر آنھا این غم لشکر و سان پادشاہ را نمی پسندیدند ـ قبایل بلوچ بہ تناسب افراد اعزامی توسط خان صاحب از مالیات معاف میشدند و برای تامین مخارج آنھا اراضی مزروعی بہ بطور جدا بہ ھر قبیلہ دادہ میشد ـ اما سرشت بلوچھای آزادمنش نمیتوانست این مسئلہ را کہ برای یک حکومت اجنبی بجنگند و بمیرند را تحمیل کند ـ یکی از بزرگترین دلایل سوء ظن و بدگمانی قبایل بلوچ نسبت بہ میرمحبت خاں ھمین مسئلہ بود ـ در زمان میرنصیر خان ھم بہ شکل مشکلی اساسی بنظر رسید و عامل بروز جنگ آزادی بر علیہ احمدشاہ ابدالی شد ـ حکومت میرمحبت خان ضعیف بود ـ تالپور ھای سند بندر کراچی را کہ بہ عنوان خونبھای میرمھراب خان اول بہ میرسمندر خان دادہ بودند را بہ تصرف خود در آوردند ـ مکران مطلق العنان شدہ بود ـ جام عالی خان رفتہ رفتہ از دادن نصف درآمد بیلہ سرباز زد ـ قبیلہ حسنی در کچی بہ قیادت سردار صادق بازار چپاول و غارت را گرم کردہ بود ـ سردار صادق در محلی بنام تلی برای تاخت وتاز و تاراج کچی پایگاھی بنا نھادہ بود ـ قبایل مری، بگتی، کھیتران و قبایل بلوچھای کچی و اھالی دیرہ جات از این غارت و چپاول نالان بودند ـ آتش ناامنی در دورہ میرمحبت خان از ھر طرف روشن بود ـ رعایا از دزدی و چپاول ھا بہ تنگ آمدہ و آز آیندہ خود بیمناک بودند ـ تجار و کسبہ پریشان بودند ـ خوانین گذشتہ با رعایای ھندوی خزد نھایت خوشرفتاری را داشتند ـ ھرزژان آنھا نیاز بہ پول و اموال داشتند بجای اینکہ رعایای ھندوی خود را غارت کنند خزانہ دولت را با جنگ و چپاول و غارت غنایم از کشورھای دیگر پر میکردند ـ ولی میرمحبت خان برای بدست آوردن پول و اموال چنین جرات و ھمتی نداشت و او بار گران مخارج خود را بر دوش تجار و مغازہ داران و کارکنان کلات انداختہ بود ـ او برای واردات و صادرات اموال مالیات سنگينی وضع نمود کہ پرداخت آن برای تجار و کسبہ سنگین بود ـ میرمحبت خان بہ ھندوھای ساکن کلات ظلم و ستم روا میداشت و آنچہ را نیاز با زور و زبردستی از آنھا میگرفت ـ کسبہ از ستم او بہ عجز آمدہ بودند و تعداد زیادی آز آنھا کلات را ترک نمودہ و خود را بجاھای دیگر منتقل نمودند ـ دولتی را کہ میرعبداللہ خان با شوکت و جلال و رعب و دبدبہ بوجود آوردہ بود از میان رفتہ بود ـ میرمحبت خان از سردارھا میترسید و در حرمسرای میری در حالی کہ با دودستی بہ تاج حکومت چسبیدہ بود و آنرا محافظت میکرد زندگی می گذراند ـ بجز معدودی از سردارھای بلوچ سایرین بہ او اعتماد نداشتند و بہ صورت ناامیدانہ ای با قبایل خانہ بدوش خود زندگی را بہ گمنامی بسر میبردند ـ دست قدرت در قندھار بہ شکل شمشیر جلاد در آمد و اقبال نصیری در کلات بخت و اقبال بخواب رفتہ بلوچ ھا را بیدار نمود ـ
میرنصیرخان اول
میرنصیرخان اول فرزند کوچکتر میرعبداللہ خان، برادرتنی میراھلتازخان و فرزند نامادری میرمحبت خان بود ـ در سال 1736 زمانی کہ میراھلتاز خان بنا بہ دستور نادرشاہ بہ قندرھار رفت میرنصیرخان را ھمراہ خود نبرد ـ در ھمین سال زمانی کہ میراھلتازخان گرفتار گردید و میرمحبت خان بنا بہ فرمان نادرشاہ بہ عنوان خان کلات تعین شد، میرنصیرخان، میرمرادعلی و مادرمیرنصیرخان بہ صورت اسیر نزد نادرشاہ فرستادہ شدند ـ میرنصیرخان تا سال 1749 تقریبا نہ سال در اسارت نادرشاہ بہ سر برد ـ در اوایل دوران اسارت میراھلتازخان بہ سبب مجادلہ ای بدست میرنصیرخان بہ قتل رسید ـ نادرشاہ میخواست میرنصیرخان را بہ قصاص قتل میراھلتازخان بہ قتل برساند، ولی شاھزادہ ھای احمدزئی نادرشاہ را متقاعد کردند کہ میراھلتازخان خود مقصر بودہ است ـ میرنصیرخان کہ نزدیک بود بہ قتل برسد از مرگ نجات یافت ـ منطقہ شالکوت کہ برای مخارج میراھلتازخان، میرنصیرخان و مادر او از میرمحبت خان گرفتہ شدہ و بہ آنھا واگذار شدہ بود، بہ عنوان خونبھای میراھلتازخان ظبط گردید و بہ حکم نادرشاہ دوبارہ بہ میرمحبت خان پس دادہ شد ـ از این بابت گذار زندگی میرنصیرخان و نزدیکانش بسیار سخت شد ـ یک سال بعد از این واقعہ مادر میرنصیرخان جرات نمود کہ واگذاری درآمد شالکوت را بہ آنھا بہ عوض نادرشاہ برساند ـ درخواست بی بی مریم مورد قبول واقع گردید و درآمد منطقہ شالکوت دوبارہ در اختیار آنھا قرار گرفت ـ
در حملہ نادرشاہ بہ ھندوستان میرنصیرخان ھمراہ سپاہ نادری بود ـ مدت نہ سال اسارت نزد نادرشاہ کہ شخصیتی بسیار عظیم بود و تحمیل سختی ھا و مسائب فراوان و حل آنھا از میرنصیرخان را انسانی مستقل المزاج ساختہ بود ـ این تجارب گرانبھا و چشمدیدھا موجب گردیدند کہ در آیندہ زندگی او موجب کامیابی شوند ـ میرنصیرخان در تاریخ بلوچستان و در میان قوم بلوچ شخصیتی بی ھمتا و شھرتی دائمی کسب نمود ـ شخصیت و تجارب میرنصیرخان خواست حکومت کردن را در دل بلوچھا نشاند ـ او چنان موفقیت ھای لازوالی حاصل نمود کہ مثال آنھا در ھیچ کجای تاریخ قوم بلوچ یافت نمیشود ـ میرنصیرخان در میان بلوچھا بسیار عزیز بود تاحدی کہ از فتوحات تاریخی و موفقیت ھای او افسانہ ساختہ شدہ و این نزد ما نشانہ نھایت بزرگی و شھرت او است ـ گوتہ شاعر آلمانی معراج عظمت و بزرگی انسان را چنین آوردہ است، او میگوید کہ " حقیقت بزرگی و عظمت انسان در این است کہ او بہ افسانہ تبدیل میشود " کہ میرنصیرخان در میان قوم خود بہ این عظمت رسید ـ او تا اکنون ھم رھبر و قھرمان تاریخی ملت بلوچ تصور میشود ـ او در میان بلوچھا بہ عنوان نصیرخان اعظم، نصیرخان ولی، نصیرخان نوری و بہ صفات مختلف دیگر موصوف و مشھور است ـ
در سال 1745 زمانی کہ نادرشاہ بہ دست برادرزن خود بہ قتل رسید و سپاہ سالار ھای او بر روی جسد او خون یکدیگر را میریختند میرنصیرخان بہ کمک میرشاہ ولیخان بامی زئی فرار کرد و خود را بہ شیراز رساند ـ او از اینجا ملا مھرعلی داروغہ را برای کسب خبر از مادر خود بہ قندھار فرستاد و خود بہ اتفاق میرکمال خان اھلتازئی، میرسلطان زھرو بنگلزئی و علی دربان خود را از طریق مکران بہ رودخانہ حب "جالاوان" رساند ـ در اینجا مدتی مھمان باھوت چتہ بود و باھوت در حد استطاعت خود بہ او خدمت نمود ـ میرنصیرخان از اینجا نزد کلھورہ ھا در سند رفت و تقریبا حدود دو سال در محلی بہ نام خدا آباد کلھورہ ھا ماند ـ
او در این دوران از کشمکش و اختلافاتی کہ در میان میرنصیرخان و سردارھای بلوچ جریان داشت استفادہ نمود و توسط میرکمال خان و سردار سلطان زھرو بنگلزئی با آنھا ارتباط گرفت و سلسلہ نامہ و پیام را آغاز نمود ـ سردارھای بلوچ کہ از دست میرمحبت خان بہ ستوہ آمدہ و از او بیزار شدہ بودند فورا بہ حمایت از میرنصیرخان برخواستند ـ در این میان سپاہ سالار احمدشاہ افغانی افغانستان را بہ قبضہ خود در آوردہ بود و حکومت مستقل خود را بنا نھادہ بود ـ شاہ ولی خان بامی زئی مربی میرنصیرخان کہ او را فرزندخواندہ خود می نامید بہ وزیری احمد شاہ منصوب شدہ بود ـ میرنصیرخان سلسلہ خط و کتابت را با شاہ ولی خان تا حدی کہ توسط او توانست حمایت احمدشاہ ابدالی را بہ دست آورد برقرار نمود ـ میرنصیرخان در سال 1747 با شکایتی بر علیہ میرمحبت خان بہ امضای اغلب قریب بہ اتفاق سردارھای بلوچ بہ قندھار رفت و تا سال 1749 در آنجا ماند ـ
میرنصیرخان در سال 1749 توسط احمدشاہ گرفتار و نصیرخان بجای او بہ عنوان خان کلات تعین گردید ـ احمدشاہ بہ او خلعت فاخرہ بخشید و بہ شکل و مقام و منزلتی پادشاھی او را در معیت سردارھای بلوچ بہ کلات فرستاد ـ تمام سردار ھای بلوچ در کلات گرد آمدند و مراسم تاجگذاری میرنصیرخان را اجرا نمودند ـ
میرنصیرخان اولین خان کلات بود کہ بہ شکل مردمی " جمھوری" سلسلہ حکومت بلوچی ای را بنیان نھاد ـ او مطابق با آداب و سنن بلوچھا اصول جرگہ " شورا" تشکیلات مالی، بنیادھای قومی و جنگی را بنا نھاد ـ آن نھادھایی کہ تا بہ امروز برای نظم ملی، آداب و رسوم و غیرہ اگر چہ امروزہ از صورت اصلی مسخ شدہ اند در کلات رایج ھستند را میرنصیرخان وضع نمودہ است ـ در مباحث آیندہ برای درک بھتر حکومت بلوچی میرنصیرخان و سازماندھی نظامی و کشوری او نیاز بہ بحث مفصل دارد ـ برای اینکہ این تقسیمات بہ شکل سادہ تری بیان شوند عھد حکومت میرنصیرخان بہ دو قسمت تقسیم خواھد شد ـ قسمت اول شامل سازماندھی نظامی، جنگھا و فتوحات او را تشکیل میدھند و قسمت دوم عبارت از سازمانھای کشوری، ملی و قومی خواھند بود ـ
www.balochetawaar.com